Thuế thu nhập cá nhân là gì? Cơ sở lý luận về quản lý thuế TNCN

Thuế nói chung và thuế thu nhập cá nhân nói riêng được xem là một trong những công cụ quan trọng để tạo ra nguồn thu chủ yếu cho ngân sách nhà nước, đáp ứng nhu cầu chi tiêu của bộ máy nhà nước về an ninh, quốc phòng và khu vực hành chính công,… Vậy, định nghĩa thuế thu nhập cá nhân là gì? Đặc điểm và vai trò của thuế thu nhập cá nhân như thế nào? Chúng ta cùng trả lời những câu hỏi này thông qua bài viết sau nhé.

Thuế thu nhập cá nhân là gì?

Thuế thu nhập cá nhân (tiếng Anh: Personal income tax) được hiểu là loại thuế trực thu đánh vào thu nhập của từng cá nhân trong một khoảng thời gian nhất định,thường là từ một hoặc hoặc theo từng lần phát sinh. Mục tiêu của thuế thu nhập cá nhân được xác định là dùng để điều tiết thu nhập, thực hiện công bằng xã hội trong phân phối thu nhập.

Theo Giáo trình Nghiệp vụ thuế của Học viện Tài chính: Thuế thu nhập cá nhân là sắc thuế trực thu đánh vào thu nhập chịu thuế của cá nhân phát sinh trong từng kỳ tính thuế.

Thuế thu nhập cá nhân là thuế trực thu đánh vào những người có thu nhập cao, bao gồm công dân Việt Nam ở trong nước hoặc đi công tác, lao động ở nước ngoài có thu nhập và những cá nhân là người không mang quốc tịch Việt Nam nhưng định cư không thời hạn tại Việt Nam có thu nhập và người nước ngoài có thu nhập tại Việt Nam.

Thuế thu nhập cá nhân được áp dụng lần đầu tiên tại Hà Lan vào năm 1797, sau đó là Anh Quốc vào năm 1799, Hoa Kỳ áp dụng loại thuế này từ năm 1864. Các nước Châu Âu còn lại như Australia, Newzealand, Nhật Bản cũng áp dụng thuế thu nhập cá nhân từ cuối thế kỷ 19. Từ thế kỷ 20, các nước Châu Á bắt đầu áp dụng loại thuế này.

Tại Việt Nam, thông qua Pháp lệnh “thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao” (27/12/1990) do chủ tịch nước ký lệnh công bố, thuế thu nhập cá nhân chính thức được ban hành. Tính từ thời điểm đó cho đến hiện nay, thuế thu nhập cá nhân đã trải qua nhiều lần bổ sung, sửa đổi. Đặc biệt là lần sửa đổi ngày 21/11/2007: Quốc hội ban hành Luật Thuế thu nhập cá nhân thay thế cho Thuế thu nhập với người có thu nhập cao trước đây và chính thức có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2009.

Luật thuế thu nhập cá nhân mới quy định người nộp thuế bao gồm cả cá nhân người Việt Nam và người nước ngoài có thu nhập chịu thuế trong đó bao gồm cả cá nhân tự kinh doanh và chủ hộ gia đình hoặc người đại diện hộ gia đình. Việc chuyển cá nhân, hộ kinh doanh hiện đang nộp thuế thu nhập doanh nghiệp và mở rộng thêm các đối tượng có thu nhập từ đầu tư vốn và tài sản vào nộp thuế thu nhập cá nhân sẽ đảm bảo công bằng trong điều tiết thu nhập của cá nhân và phù hợp với thông lệ quốc tế.

Khái niệm thuế thu nhập cá nhân là gì?

Bài viết cùng chuyên mục:

→ Thuế giá trị gia tăng là gì? Đặc điểm, vai trò của thuế giá trị gia tăng

Đặc điểm của thuế thu nhập cá nhân là gì?

Thuế thu nhập cá nhân (TNCN) là thuế trực thu nên luôn tạo cảm giác gánh nặng về thuế đối với người chịu thuế TNCN. Các cá nhân chịu thuế khó có khả năng chuyển gánh nặng về thuế cho cá nhân khác. Vì ảnh hưởng đến lợi ích, khoản tiết kiệm của người chịu thuế nên thuế thu nhập cá nhân là sắc thuế có tính nhạy cảm cao.

Thuế thu nhập cá nhân có vai trò thực hiện phân phối công bằng thu nhập giữa các tầng lớp xã hội khác nhau nên nó điều tiết thu nhập theo nguyên tắc không phù hợp với năng lực chi trả thuế. Vì vậy, thuế suất được thực thi theo biểu thuế lũy tiến.

Đối tượng chịu thuế và khoản thu nhập bị đánh thuế của thuế thu nhập cá nhân rất phức tạp và đa dạng. Vì vậy, việc quản lý, thu thuế yêu cầu trình độ, kỹ thuật cao và chi phí quản lý thuế lớn. Cơ quan quản lý thuế cần nắm được các nguồn thu nhập của người chịu thuế cũng như trình trạng cư trú của họ ở Việt Nam.

Khác với thuế gián thu, thuế thu nhập cá nhân là loại thuế hỗ trợ cho hoàn cảnh cá nhân của người nộp thuế bằng những quy định, điều khoản giảm trừ cho cá nhân. Các điều khoản, quy định giảm trừ thuế làm cho thuế thu nhập cá nhân thực hiện nguyên tắc công bằng theo chiều dọc nhằm điều phối thu nhập cho người dân. Ngoài ra còn tạo được sự đồng thuận của xã hội, của tập thể khi áp dụng luật thuế thu nhập cá nhân.

Vai trò của thuế thu nhập cá nhân là gì?

Trong một quốc gia, thuế thu nhập cá nhân mang những vai trò vô cùng quan trọng, cụ thể như sau:  

• Thuế TNCN là một trong những công cụ góp phần thực hiện công bằng xã hội, giảm bớt sự chênh lệch về thu nhập giữa những người có thu nhập cao và người có thu nhập thấp trong xã hội. Trong chính sách thuế, nhà nước thiết kế các đối tượng điều tiết khác nhau với mức thuế suất và chế độ ưu đãi khác nhau.
• Thuế TNCN là công cụ đảm bảo nguồn thu quan trọng và ổn định cho Ngân sách nhà nước bởi thuế TNCN có diện thu thuế rộng, khả năng tạo nguồn thu cho ngân sách nhà nước cao, độ co giãn theo thu nhập tương đối lớn nên cùng với sự phát triển của nền kinh tế, thu nhập của các tầng lớp dân cư không ngừng tăng lên.
• Thuế TNCN là công cụ kinh tế vĩ mô được Nhà nước sử dụng để điều tiết thu nhập tiêu dùng và tiết kiệm.Khi nền kinh tế suy thoái, nhà nước có thể giảm thuế để chống lại suy thoái. Ngược lại, khi kinh tế rơi vào lạm phát, nhà nước có thể tăng thuế để ngăn cho nền kinh tế khỏi rơi vào tình trạng quá nóng gây ra tình trạng đổ vỡ.
• Thuế TNCN góp phần giúp cơ quan nhà nước quản lý thu nhập dân cư. Thông qua hoạt động kiểm tra, xác minh thu nhập tính thuế TNCN, cơ quan Nhà nước có thể phát hiện những khoản thu nhập hợp pháp, bất hợp pháp từ đó có những biện pháp xử lý phù hợp, giúp Chính phủ có cơ sở đánh giá khái quát về tình hình thu nhập xã hội, cơ cấu thu nhập dân cư để đề ra chính sách kinh tế xã hội phù hợp.

Tại sao phải đóng thuế thu nhập cá nhân?

Nội dung của thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam hiện nay

Đối tượng nộp thuế thu nhập cá nhân gồm các cá nhân cư trú và cá nhân không cư trú có thu nhập chịu thuế. Theo đó, thu nhập chịu thuế của cá nhân cư trú là thu nhập phát sinh trong và ngoài lãnh thổ Việt Nam, thu nhập chịu thuế đối với cá nhân không cư trú chỉ tính trên phần thu nhập phát sinh tại Việt Nam.

Thu nhập chịu thuế

Thu nhập chịu thuế của cá nhân được chia thành nhiều nhóm khác nhau xuất phát từ nguồn phát sinh thu nhập mà cá nhân nhận được. Theo quy định hiện hành hiện nay, có 10 nhóm thu nhập chịu thuế thu nhập cá nhân gồm: thu nhập từ kinh doanh, từ tiền lương tiền công, từ đầu tư vốn, hoạt động chuyển nhượng vốn, chuyển nhượng bất động sản, trúng thưởng, thu nhập từ bản quyền, hoạt động nhượng quyền thương mại và thu nhập từ thừa kế và nhận quà tặng.

Các thu nhập được miễn thuế 

Các khoản thu nhập được miễn thuế thu nhập cá nhân bao gồm:

• Thu nhập từ hoạt động chuyển nhượng bất động sản giữa những người có quan hệ trong gia đình với nhau như giữa vợ chồng, cha mẹ với con cái, chị em ruột với nhau, ông bà nội với cháu nội,….
• Thu nhập từ hoạt động chuyển nhượng nhà ở và quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất của cá nhân nếu người chuyển nhượng chỉ có duy nhất một nhà ở, quyền sử dụng đất ở Việt Nam.
• Thu nhập của hộ gia đình và cá nhân trực tiếp tham gia vào hoạt động sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp hoặc nuôi trồng, đánh bắt thủy sản chưa qua chế biến.
• Thu nhập từ hoạt động chuyển đổi đất nông nghiệp của hộ gia đình, cá nhân được Nhà nước giao để phục vụ sản xuất.
• Thu nhập từ lãi tiền gửi ngân hàng hay các tổ chức tín dụng khác, lãi của hợp đồng bảo hiểm nhân thọ.
• Thu nhập từ hoạt động kiều hối.
• Phần tiền lương, tiền công làm thêm của nhân viên, người lao động.
• Tiền lương hưu do bảo hiểm chi trả theo quy định của Luật bảo hiểm xã hội, tiền lương hưu do Quỹ hưu trí tự nguyện.
• Thu nhập từ học bổng trong và ngoài nước theo chương trình hỗ trợ khuyến học.
• Thu nhập từ việc bồi thường hợp đồng bảo hiểm nhân thọ, phi nhân thọ, bồi thường tai nạn lao động,…
• Thu nhập nhận được từ các quỹ từ thiện đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cho phép thành lập hoặc công nhân để thực hiện hoạt động từ thiện, nhân đạo.
• Thu nhập từ các nguồn viện trợ của nước ngoài với mục đích từ thiện.
• Thu nhập từ tiền công, tiền lương của thuyền viên Việt Nam làm việc cho các hãng tàu nước ngoài và hãng tàu Việt Nam vận tải quốc tế.
• Thu nhập của cá nhân là chủ tài, người có quyền sử dụng tàu và cá nhân làm việc trên tàu cung từ hoạt động cung cấp hàng hóa, dịch vụ trực tiếp phục vụ cho hoạt động khai thác, đánh bắt hải sản xa bờ.

Nội dung của thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam hiện nay

Một số mặt trái của việc đánh thuế thu nhập cá nhân

Thứ nhất, việc áp dụng thuế thu nhập cá nhân đòi hỏi các thủ tục hành chính hiện hành phức tạp. Thuế TNCN là một sắc thuế có nội dung khó hiểu, nhất là trong việc xác định các khoản thu nhập phải chịu thuế và các khoản chiết trừ gia cảnh.

Thứ hai, dù thuế thu nhập cá nhân được được xem là công cụ điều tiết thu nhập tạo sự công bằng những khi xây dựng các đạo luật thuế này vẫn có nhiều tranh cãi về mặt chính trị mà trong đó, người giàu trong xã hội thường có những đặc quyền riêng biệt nên nó làm giảm tính hiệu quả về tính công bằng của việc thu thuế TNCN và gia tăng các khoản chi phí về lòng tin khi tiến hành thu thuế TNCN. Ngoài ra, việc xác định công bằng giữa cá nhân làm việc trong hoạt động kinh tế chính thức và cá nhân làm việc trong hoạt động kinh tế phi chính thức khá khó khăn.

Thứ ba, việc thu thuế thu nhập cá nhân làm tăng ngân sách nhà nước nhưng cũng gây ra những tác động làm giảm động lực làm việc và tiết kiệm. Việc nộp cho nhà nước khoản tiền  nằm trong thu nhập của mình bỏ sức lao động để làm ra khiến người lao động bị giảm bớt giá trị, khiến họ không còn hứng thú làm việc để tạo ra thu nhập cao.

Xem thêm:

→ Các đề tài luận văn chuyên ngành Quản lý kinh tế miễn phí

Quản lý thuế thu nhập cá nhân là gì?

Hiểu một cách đơn giản, quản lý thuế thu nhập cá nhân được hiểu là quá trình tác động có chủ đích của các cơ quan chức năng trong bộ máy nhà nước, đặc biệt là cơ quan thuế từ trung ương đến địa phương nhằm mục đích giám sát, kiểm soát quá trình thu thuế thu nhập cá nhân, đảm bảo thu đúng, thu đủ số tiền thuế để thay đổi quá trình này. Từ đó tạo nguồn thu cho ngân sách nhà nước và đạt được các mục tiêu nhà nước đặt ra. Các nội dung trong công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân bao gồm:

• Tổ chức bộ máy thu thuế
• Quản lý kê khai nộp thuế
• Quản lý quyết toán thuế, hoàn thuế
• Thanh tra, kiểm tra thuế
• Thu nợ và cưỡng chế nợ thuế
• Tuyên truyền hỗ trợ người nộp thuế
• Ứng dụng công nghệ thông tin vào quản lý thuế TNCN

Quản lý thuế thu nhập cá nhân là gì?

Các nhân tố ảnh hưởng đến công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân là gì?

Công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân chịu sự ảnh hưởng của nhiều nhân tố, mỗi yếu tố này có thể tác động tích cực hoặc tiêu cực đến công tác quản lý thuế tùy theo tính chất và trạng thái của mỗi nhân tố. Nhiệm vụ của các cơ quan chức năng trong bộ máy nhà nước phụ trách quản lý thuế cần phải có những giải pháp, cách thức hạn chế những ảnh hưởng tiêu cực, đồng thời phát huy những ảnh hưởng tích cực của các nhân tố này nhằm hoàn thiện công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân. Dưới đây, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu một số nhân tố chính ảnh hưởng đến công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân:

Quan điểm của những người lãnh đạo nhà nước

Quan điểm của đội ngũ lãnh đạo Nhà nước trong công tác quản lý thuế đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo cho pháp luật thuế được thực hiện một cách triệt để, tập trung đúng, đủ, kịp thời nguồn thu vào ngân sách Nhà nước. Hay nói cách khác, quan điểm của đội ngũ cán bộ lãnh đạo có ảnh hưởng trực tiếp đến các chính sách thuế thu nhập cá nhân cũng như quá trình tổ chức thực hiện và các công việc khác thuộc phạm vi quản lý thuế thu nhập cá nhân. Cho dù có một hệ thống chính sách thuế và cơ cấu thuế suất hợp lý nhưng việc tổ chức, cơ chế quản lý kém hiệu quả cũng không thể đem lại hiệu quả cao trong việc quản lý thuế thu nhập cá nhân. Chính vì thế, các cấp lãnh đạo Nhà nước cần phải có những biện pháp phù hợp, thích ứng linh hoạt đáp ứng yêu cầu về công tác quản lý thu thuế, tạo được niềm tin cho người nộp thuế, đảm bảo nguồn thu cho ngân sách Nhà nước ổn định, vững chắc. Không những thế, quan điểm của lãnh đạo Nhà nước cũng có ảnh hưởng rất lớn đến công tác phân bổ nguồn thu, tổ chức chức bộ máy nhân sự, trang bị cơ sở vật chất, kế hoạch triển khai công tác thu. Người lãnh đạo phải biết phân công giao việc một cách hợp lý, khoa học nhằm thực thi công việc một cách tốt nhất. Ngoài ra, quan điểm của lãnh đạo ảnh hưởng đến các biện pháp xử lý đối với người nộp thuế tìm cách trốn thuế, dây dưa, chây ì trong việc thực hiện nghĩa vụ kê khai, nộp thuế và hợp tác với cơ quan thuế.

Cơ sở vật chất của ngành thuế

Cơ sở vật chất của ngành thuế là nhân tố có ảnh hưởng sâu sắc đối với công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân. Những quy định trong chính sách về diện thu thuế, phương thức khai, nộp và quyết toán thuế… phụ thuộc rất lớn và khả năng đáp ứng của ngành thuế. Bên cạnh đó, khả năng này lại phụ thuộc vào cơ sở vật chất của ngành thuế. 

Một hệ thống thu thuế được kết nối bằng mạng nội bộ sẽ là một giải pháp hữu ích dành cho cơ quan thuế trong công tác quản lý thu thuế. Nhờ đó, quá trình quản lý thu thuế sẽ được diễn ra một cách kịp thời, chính xác, tiết kiệm chi phí và hiệu quả. Việc xây dựng một mạng thông tin nội bộ để quản lý cơ sở dữ liệu thuế cần tốn một khoản chi phí ban đầu tương đối lớn, nhưng xét về lâu về dài, so với việc quản lý dữ liệu theo kiểu thủ công, hệ thống mạng nội bộ sẽ sẽ tiết kiệm chi phí và mang lại hiệu quả cao hơn rất nhiều. 

Trình độ và phẩm chất đạo đức đội ngũ lãnh đạo cán bộ thuế

Trình độ của đội ngũ cán bộ thuế có ý nghĩa rất quan trọng trong công tác quản lý thuế nói chung và thuế thu nhập cá nhân nói riêng. Tác động của nhân tố đội ngũ lãnh đạo cán bộ thuế có ảnh hướng đến tất cả các khâu của công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân: Từ ban hành, tổ chức thực hiện chính sách đến thanh tra, kiểm tra thuế và tổ chức bộ máy quản lý thuế.  

Việc thực hiện công tác tuyên truyền

Thực hiện công tác tuyên truyền là một nhân tố quan trọng ảnh hưởng đến công tác quản lý thuế của Nhà nước. Để người nộp thuế nghiêm túc thực hiện pháp luật thuế thì trước tiên, họ cần phải nắm được các quy định của pháp luật thuế hiện hành của quốc gia. Việc người nộp thuế có thể nắm bắt được các quy định của pháp luật thuế hay không phụ thuộc vào 02 yếu tố chính: Thứ nhất, người nộp thuế có chịu tìm hiểu hay không; Thứ hai, việc tìm hiểu có đơn giản hay không. Trong điều kiện nhà nước thực hiện hiệu quả công tác tuyên truyền sẽ tạo điều kiện thuận lợi và khuyến khích người nộp thuế tìm hiểu, hiểu biết về thuế khi đó họ có điều kiện thuận lợi để thực hiện pháp luật thuế tốt hơn.

Việc thanh tra, kiểm tra

Bên cạnh việc xây dựng các chính sách thuế thì công tác kiểm tra, thanh tra việc thực hiện các chính sách đó như thế nào, có hiệu quả không, có sai lệch không lại là nhân tố rất quan trọng có ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng công tác quản lý thuế. Công tác thành tra, kiểm tra có vai trò đảm bảo sự công minh của pháp luật và công bằng trong xã hội. Việc thanh tra, kiểm tra công tác thực hiện thuế làm tăng nghĩa vụ chấp hành nộp thuế của người nộp thuế cũng như ý thức trách nhiệm của cán bộ thuế. Phòng ngừa và ngăn chặn, xử lý kịp thời các tình trạng tiêu cực, gian lận, quan liêu. 

Tuy nhiên, công tác thanh tra, kiểm tra cần phải đi đôi với những quy định xử lý vi phạm kịp thời, nghiêm minh bởi nếu sau khi phát hiện ra các trường hợp vi phạm mà không xử lý một cách thích đáng sẽ không có tác dụng giáo dục, răn đe các đối tượng vi phạm. Chính vì thế, cùng với công tác thanh tra, kiểm tra công tác thực hiện thuế và quy định xử lý vi phạm và chế độ thi đua, khen thưởng thích hợp sẽ góp phần tích cực nâng cao chất lượng công tác quản lý thuế. 

Trên đây, Luanvan2s.com đã cùng bạn đọc tìm hiểu những vấn đề liên quan đến khái niệm thuế thu nhập cá nhân là gì cũng như các nội dung xoay quanh thuế thu nhập cá nhân và công tác quản lý thuế thu nhập cá nhân. Chúng tôi hy vọng với những chia sẻ trong bài viết đã có thể giúp đỡ bạn trong cuộc sống, công việc và trong quá trình học tập.