Trái phiếu là gì? Phân loại và những yếu tố ảnh hưởng đến trái phiếu

Trên thị trường chứng khoán có phải chỉ có cổ phiếu hay còn những công cụ nào khác? Đây có lẽ là câu hỏi mà rất nhiều người khi bắt đầu tìm hiểu về chứng khoán sẽ thắc mắc. Câu trả lời là: bên cạnh cổ phiếu, thị trường chứng khoán còn có cả trái phiếu nữa. Vậy trái phiếu là gì? Vì sao lại có sự xuất hiện của trái phiếu? Để giải đáp những băn khoăn này, chúng ta hãy cùng theo dõi bài viết dưới đây nhé!

Trái phiếu là gì?

Trái phiếu (Tiếng Anh: Bond) được hiểu là công cụ nợ dài hạn do Chính phủ hoặc các doanh nghiệp phát hành nhằm huy động vốn dài hạn. Trái phiếu là giấy chứng nhận nợ dài hạn mà tổ chức phát hành cam kết với người mua trái phiếu, sẽ thanh toán lợi tức định kỳ và hoàn lại vốn gốc cho người nắm giữ trái phiếu vào thời gian xác định trong tương lai. Khi mua trái phiếu thì người mua trái phiếu hay còn gọi là trái chủ, là người cho vay còn tổ chức phát hành trái phiếu là người đi vay. Trái phiếu chính là sự chứng nhận về pháp lý, thể hiện mối quan hệ của người vay và người cho vay.

Nói một cách đơn giản, một trái phiếu chỉ đơn giản là một khoản vay đưa ra bởi chính phủ hoặc các doanh nghiệp. Trái phiếu được phát hành bởi các chính phủ và doanh nghiệp khi họ muốn huy động tiền. Thay vì vay vốn ngân hàng, doanh nghiệp nhận tiền từ các nhà đầu tư mua trái phiếu của mình. Bằng cách mua trái phiếu, người mua trái phiếu đang cho doanh nghiệp phát hành một khoản vay. Đổi lại, doanh nghiệp sẽ trả cho trái chủ các khoản thanh toán lãi suất, là lãi suất hàng năm được trả trên một trái phiếu được biểu thị bằng tỷ lệ phần trăm của mệnh giá. Doanh nghiệp trả lãi theo những khoảng thời gian xác định trước (thường là hàng năm hoặc nửa năm) và trả gốc vào ngày đáo hạn, kết thúc khoản vay.

Không giống như cổ phiếu, trái phiếu do các doanh nghiệp phát hành không cho các nhà đầu tư mua trái phiếu quyền sở hữu. Vì vậy, người mua trái phiếu sẽ không được hưởng lợi từ sự phát triển của doanh nghiệp, thế nhưng họ cũng sẽ không phải chịu nhiều tổn hại khi doanh nghiệp hoạt động không hiệu quả - miễn là nó vẫn có đủ nguồn lực để duy trì các khoản vay của mình.

Khái niệm trái phiếu là gì?

Xem thêm:

→ Chứng khoán (Securities) là gì? Đặc điểm và phân loại chứng khoán

Đặc điểm của trái phiếu là gì?

• Mệnh giá: Mệnh giá của trái phiếu là giá trị danh nghĩa được thể hiện trên trái phiếu mà tổ chức phát hành cam kết sẽ hoàn trả cho người sở hữu trái phiếu vào đúng ngày đáo hạn. Giá trị thị trường của trái phiếu thay đổi theo thời gian khi nó ngày càng trở nên hấp dẫn hơn đối với những người mua tiềm năng.
• Lãi suất trái phiếu: Mỗi trái phiếu sẽ có một mức lãi suất riêng mà tổ chức phát hành cam kết thanh toán cho chủ sở hữu trái phiếu tiền lãi vào một ngày xác định và theo định kỳ. Trái phiếu phát hành với mức lãi suất danh nghĩa và được xác định bởi các điều kiện trên thị trường tại thời điểm chào bán trái phiếu. Lãi suất được công bố theo tỷ lệ % so với mệnh giá của trái phiếu và tiền lãi được tính bằng cách lấy mệnh giá trái phiếu nhân với lãi suất trái phiếu. Thông thường, nhũng trái phiếu có chất lượng cao hơn (có nhiều khả năng được thanh toán đúng hạn hơn) thường có lãi suất thấp hơn.
• Giá trái phiếu: giá trái phiếu là số tiền thực tế mà nhà đầu tư bỏ ra để có quyền sở hữu trái phiếu và có thể được mua bằng mệnh giá cao hơn hoặc thấp hơn mệnh giá (giá chiết khấu). Dù vậy, tiền lãi trả cho trái chủ vẫn luôn được xác định trên mệnh giá cổ phiếu và vốn gốc sẽ được hoàn trả cho trái chủ bằng với mệnh giá trái phiếu vào ngày đáo hạn.
• Kỳ hạn của trái phiếu: kỳ hạn là khoảng thời gian mà trái chủ nhận được tiền lãi định kỳ và thời điểm mà tổ chức phát hành cần hoàn trả khoản vốn gốc ban đầu cho các nhà đầu tư trái phiếu theo mệnh giá. Kỳ hạn của trái phiếu được phân thành 3 loại là: ngắn hạn ( từ 1-5 năm), trung hạn (5-10 năm) và dài hạn (trên 10 năm). Kỳ hạn của trái phiếu có ý nghĩa quan trọng vì lợi tức của trái phiếu phụ thuộc thời hạn của trái phiếu, kỳ hạn càng dài thì giá trái phiếu càng biến động do sự ảnh hưởng của lãi suất thị trường hay sự biến động của giá trái phiếu phụ thuộc vào kỳ hạn của trái phiếu.

Đặc điểm của trái phiếu là gì?

Phân loại trái phiếu

Trái phiếu có nhiều loại khác nhau tùy thuộc vào tính chất chuyển nhượng hoặc đối tượng phát hành trái phiếu, cụ thể:

Phân loại trái phiếu căn cứ theo tính chất chuyển nhượng

• Trái phiếu vô danh: trái phiếu vô danh là trái phiếu không mang tên trái chủ trên chứng chỉ lẫn trên sổ sách của người phát hành. Phiếu trả lãi đính theo tờ chứng chỉ và đến kỳ hạn trả lãi, trái chủ chỉ việc xé ra và đến ngân hàng nhận lãi. Đến kỳ đáo hạn, trái chủ mang chứng chỉ tới ngân hàng để nhận lại khoản tiền đã cho vay.
• Trái phiếu ghi danh: là các loại trái phiếu có ghi tên và địa chỉ của trái chủ, cả trên chứng chỉ lẫn trên sổ của người phát hành. Việc ghi danh chỉ thực hiện cho phần vốn gốc hoặc ghi danh toàn bộ, cả gốc lẫn lãi. Dạng ghi danh toàn bộ đang ngày càng phổ biến ngày nay là hình thức ghi sổ. Trái phiếu ghi sổ  không có dạng vật chất, quyền sở hữu được xác nhận bằng việc lưu giữ tên và địa chỉ của trái chủ trên máy tính.

Các loại trái phiếu căn cứ theo tính chất chuyển nhượng là gì?

Phân loại trái phiếu căn cứ vào đối tượng phát hành trái phiếu

• Trái phiếu chính phủ: là những trái phiếu do chính phủ phát hành với mục đích bù đắp thâm hụt ngân sách, tài trợ cho các công trình công cộng, hoặc làm công cụ điều tiết tiền tệ.Trái phiếu chính phủ là loại chứng khoán không có rủi ro thanh toán và có tính thanh khoản cao. Vì vậy, lãi suất của trái phiếu chính phủ được xem là lãi suất chuẩn, được dùng làm căn cứ ấn định lãi suất của các công cụ nợ khác có cùng kỳ hạn. Trái phiếu chính phủ gồm trái phiếu công trình, trái phiếu kho bạc di hạn, trái phiếu nghĩa vụ chung,….
• Trái phiếu công trình: đây là loại trái phiếu được phát hành để huy động vốn cho những mục đích cụ thể như xây dựng các công trình cơ sở hạ tầng hay công trình phúc lợi công cộng. Trái phiếu này do chính phủ trung ương hoặc chính quyền địa phương phát hành.
• Trái phiếu công ty: là trái phiếu do các công ty phát hành để vay vốn dài hạn. Trái phiếu công ty có đặc điểm chung như trái chủ được trả lãi định kỳ và trả gốc khi đáo hạn nhưng không được tham dự vào các quyết định của công ty. Bên cạnh đó, có những trái phiếu không được trả lãi định kỳ, người mua được mua dưới mệnh giá và khi đáo hạn được nhận lại mệnh giá. Khi công ty thanh lý hoặc giải thể, trái phiếu được ưu tiên thanh toán trước cổ phiếu. Trái phiếu công ty bao gồm các loại như: trái phiếu có đảm bảo và trái phiếu không đảm bảo, trái phiếu có thể bán lại, trái phiếu có thể chuyển đổi,…

Các loại trái phiếu căn cứu theo đối tượng phát hành trái phiếu là gì?

Những yếu tố ảnh hưởng đến giá trái phiếu là gì?

Dưới đây là những yếu tố ảnh hưởng đến giá trái phiếu:

Năng lực tài chính của tổ chức phát hành trái phiếu

Có thể nói, năng lực tài chính của tổ chức phát hành trái phiếu là một trong những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến giá của trái phiếu. Năng lực tài chính của tổ chức phát hàng là yếu tố thu hút sự quan tâm rất lớn của các nhà đầu tư. Khi các tổ chức phát hành gặp khó khăn về tài chính, giá trái phiếu sẽ biến động rõ rệt trên thị trường chứng khoán. Với những doanh nghiệp lớn có uy tín và tiềm lực mạnh thì giá trái phiếu sẽ cao hơn so với các doanh nghiệp nhỏ.

Sự biến động của lãi suất trên thị trường

Lãi suất thị trường cũng là một yếu tố quan trọng, ảnh hưởng lớn đến việc định giá các chứng khoán có lãi suất cố định. Cụ thể, nếu lãi suất bắt đầu tăng thì lợi tức đối với các trái phiếu đang tồn tại sẽ có sự thay đổi, dòng vốn sẽ luân chuyển đến nơi có mức lợi nhuận cao hơn khiến giá của trái phiếu có lợi tức cố định sẽ giảm. Ngược lại, nếu lãi suất trên thị trường bắt đầu giảm thấp hơn lãi suất trái phiếu thì giá trái phiếu sẽ tăng cao hơn mệnh giá của nó. Nếu lạm phát được dự đoán tăng sẽ kéo theo giá của trái phiếu giảm thì việc tăng lãi suất có thể được coi là tín hiệu đẩy lùi lạm phát của chính phủ. Ảnh hưởng tiêu cực của việc tăng lãi suất được đền bù bởi tác động tích cực khi lạm phát được cải thiện.

Sự biến động của lãi suất thị trường trái phiếu

Cấu trúc kỳ hạn của lãi suất

Trái phiếu có thời gian đáo hạn khác nhau sẽ có mức lãi suất khác nhau. Với những trái phiếu có thời gian đáo hạn càng ngắn thì giá cả trái phiếu sẽ càng tăng trên thị trường do độ rủi ro thấp. Ngược lại, nếu thời gian đáo hạn của trái phiếu càng dài thì giá trái phiếu sẽ giảm vì mức độ rủi ro cao. Mối quan hệ giữa lãi suất và thời gian đáo hạn của trái phiếu được thể hiện qua đường cong lãi suất, gồm có 4 dạng: dạng thông thường, dạng dốc, dạng đảo ngược và dạng phẳng.

Quyền mua lại hoặc bán lại của trái phiếu

Trái phiếu kèm theo quyền mua lại cho phép người phát hành mua lại trái phiếu trước thời gian đáo hạn đã được công bố. Quyền này thường có lợi cho tổ chức phát hành nếu họ có khả năng vay tiền với lãi suất thấp hơn lãi suất trái phiếu đang lưu hành. Tuy nhiên điều này lại gây ra bất lợi cho người nắm giữ trái phiếu, vì các tổ chức phát hành thường mua lại trái phiếu khi lãi suất trái phiếu đã phát hành cao hơn lãi suất của trái phiếu mới phát hành. Bên cạnh đó, quyền mua lại trái phiếu cũng có thể gây khó khăn cho việc bán trái phiếu, nên trái phiếu kèm quyền mua lại thường có giá thấp hơn và lãi suất cao hơn so với các trái phiếu khác có cùng kỳ hạn trên thị trường. Tương tự như vậy, trái phiếu kèm quyền bán lại cho phép trái chủ được quyền bán lại trái phiếu cho tổ chức phát hành trước khi trái phiếu đáo hạn. Thông thường, các nhà đầu tư chỉ bán trái phiếu khi lãi suất thị trường tăng hoặc khi họ cần vốn và giá bán lại trái phiếu thường bằng mệnh giá. Vì vậy, loại trái phiếu kèm quyền bán lại này thường có giá cao hơn và lãi suất thấp hơn so với những trái phiếu khác có cùng thời hạn. 

Quyền mua lại hoặc bán trái phiếu là gì?

Khả năng chuyển đổi của trái phiếu

Đây là các loại trái phiếu có khả năng được chuyển đổi thành cổ phiếu vào một thời điểm nào đó trong tương lai. Các loại trái phiếu này vì vậy thường có giá cao hơn so với trái phiếu không có khả năng chuyển đổi. 

Dự kiến về lạm phát

Khi lạm phát được dự kiến tăng trong tương lai thì lãi cố định trả cho trái phiếu chỉ được thanh toán theo lãi suất danh nghĩa dẫn đến giá thị trường của trái phiếu có lãi suất cố định sẽ giảm. Ngược lại, khi lạm phát được dự kiến sẽ giảm thì giá của trái phiếu có lãi suất cố định sẽ tăng.

Hiểu rõ về trái phiếu sẽ giúp cho các nhà đầu tư có thể đưa ra những quyết định đúng đắn và kịp thời trong việc mua bán trái phiếu nhằm thu lại lợi nhuận cao nhất. Luận văn 2S hy vọng bài viết này đã giúp các bạn hiểu rõ hơn về khái niệm trái phiếu là gì để phục vụ cho học tập và công việc của mình. Nếu có bất cứ thắc mắc nào, hãy liên hệ với đội ngũ của chúng tôi nhé.