Trái phiếu chính phủ là gì? Thị trường trái phiếu chính phủ ở Việt Nam

Như chúng ta đã biết, thị trường chứng khoán Việt Nam đã hình thành và phát triển qua hơn 15 năm nhưng công cụ cơ bản là thị trường cổ phiếu và trái phiếu Chính Phủ. Trong bài viết này, các bạn hãy cùng chúng tôi tìm hiểu về trái phiếu chính phủ là gì đặc điểm vài trò cũng như thị trường trái phiếu chính phủ ở Việt Nam nhé.

Trái phiếu chính phủ là gì?

Trái phiếu chính phủ (Tiếng Anh: Government Bonds) hay còn được gọi là chứng khoán nợ, là một loại chứng khoán do Bộ Tài chính phát hành để huy động vốn dài hạn. Hiểu một cách đơn giản trái phiếu chính phủ là chứng khoán nợ do chính phủ phát hành hoặc được chính phủ đảm bảo, có mệnh giá, kỳ hạn, có lãi và có xác nhận nghĩa vụ chi trả nợ của chính phủ với người sở hữu trái phiếu.

Khái niệm trái phiếu chính phủ là gì?

Xem thêm:

→ Khái niệm Trái phiếu là gì?

Phân loại trái phiếu chính phủ

Dựa theo đối tượng phát hành, trái phiếu chính phủ được phân thành 03 loại: Trái phiếu chính phủ, trái phiếu được chính phủ bảo lãnh và trái phiếu chính quyền địa phương.

Trái phiếu chính phủ

Để đáp ứng nhu cầu chi tiêu của ngân sách nhà nước, chính phủ thường phát hành trái phiếu để huy động tiền nhàn rỗi của người dân và các tổ chức kinh tế khác. Trái phiếu chính phủ là tên gọi chung của các loại trái phiếu mà kho bạc Nhà nước phát hành.

Chính phủ phát hành trái phiếu nhằm mục đích huy động vốn để bù đắp thiếu hụt ngân sách nhà nước hoặc đầu tư xây dựng các công trình, dự án trọng điểm,…Nguồn thanh toán trái phiếu chính phủ lấy từ ngân sách nhà nước hoặc nguồn vốn thu hồi trực tiếp từ các công trình được đầu tư từ nguồn vốn phát hành trái phiếu chính phủ mang lại. Trái phiếu chính phủ có tính an toàn cao vì được đảm bảo trả nợ bằng nguồn vốn của ngân sách nhà nước.

Căn cứ vào kỳ hạn và mục đích phát hành, có những loại trái phiếu chính phủ sau: Tín phiếu kho bạc, trái phiếu kho bạc, trái phiếu công trình, trái phiếu đầu tư, trái phiếu ngoại tệ,..

Trái phiếu được chính phủ bảo lãnh

Chỉ những chứng khoán nợ do doanh nghiệp phát hành với mục đích huy động vốn cho các công trình theo chỉ thị của chính phủ,được chính phủ cam kết thanh toán đúng hạn trước các nhà đầu tư. Nếu tổ chức phát hành không thực hiện nghĩa vụ thanh toán gốc và lãi khi đến hạn thì chính phủ sẽ chịu trách nhiệm trả nợ thay.

Trái phiếu chính quyền địa phương

Là chứng khoán nợ do chính quyền địa phương phát hành nhằm mục đích huy động vốn đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế, văn hóa và xã hội của từng địa phương. Trái phiếu này có thời hạn, mệnh gái, có lãi và xác nhận nghĩa vụ trả nợ của chính quyền địa phương với người sở hữu trái phiếu.

→ Danh sách Luận văn Thạc sĩ Tài chính - Ngân hàng cập nhật 2021

Đặc điểm của trái phiếu chính phủ là gì?

• Tính sinh lời: Khi đầu tư trái phiếu, nhà đầu tư sẽ thu lại một khoản lợi tức mong đợi trong tương lai, gồm lãi suất danh nghĩa, lãi suất hoàn vốn hiện hành, lợi tức đáo hạn.
• Tính rủi ro: Trái phiếu nào cũng mang tính rủi ro nhưng mức độ cao hay thấp phụ thuộc vào tính chất, đặc thù của từng loại trái phiếu. Khi trái phiếu được lưu hành thì giá của trái phiếu do cung cầu trên thị trường quyết định. Rủi ro khi đầu tư vào trái phiếu thể hiện rõ ở hai khía cạnh là: thứ nhất, nếu lãi suất thị trường tăng thì giá trái phiếu giảm, ảnh hưởng trực tiếp lên lợi tức đầu tư. Thứ hai, khi trái phiếu có tính thanh khoản thấp thì việc chuyển đổi trái phiếu thành tiền mặt sẽ gặp nhiều khó khăn. Mỗi loại trái phiếu khác nhau sẽ có mức độ rủi ro khác nhau nhưng trái phiếu chính phủ có mức độ rủi ro thấp nhất vì nguồn vốn thành toán được ngân sách nhà nước đảm bảo, trái phiếu chính quyền địa phương do ngân sách địa phương đảm bảo.
• Tính thanh khoản: Tính thanh khoản là khả năng chuyển đổi trái phiếu thành tiền mặt. Trái phiếu chính phủ có tính thanh khoản cao hơn so với các loại trái phiếu khác. Thông qua việc nắm bắt đặc điểm chung của trái phiếu và đặc điểm của từng loại trái phiếu sẽ giúp nhà đầu tư ra quyết định khi tham gia đầu tư vào thị trường này.

Đặc điểm của trái phiếu chính phủ là gì?

Nội dung của một trái phiếu chính phủ

Nội dung chính của một trái phiếu chính phủ sẽ bao gồm: Mệnh giá, thời hạn, kỳ trả lãi, lãi suất danh nghĩa và giá phát hành. Cụ thể như sau:

• Mệnh giá trái phiếu chính phủ: được ghi trên tờ phiếu, biểu thị giá trị danh nghĩa của trái phiếu và đại diện cho số vốn gốc được hoàn trả tại thời điểm đáo hạn cho trái chủ. Đồng thời, mệnh giá trái phiếu cũng là căn cứ để xác định lợi tức tiền vay mà người phát hành trái phiếu phải trả cho nhà đầu tư. Mệnh giá của trái phiếu chào bán ra công chúng tại Việt Nam là một trăm nghìn (VNĐ) và bội số của một trăm nghìn VNĐ.
• Thời hạn trái phiếu chính phủ: Được xác định bằng khoảng thời gian từ ngày phát hành đến ngày người phát hành trái phiếu hoàn trả tiền vốn lần cuối (ngày đáo hạn) của của trái phiếu. Mỗi loại trái phiếu khác nhau có thời hạn khác nhau. 
• Kỳ trả lãi: Kỳ trả lãi là thời điểm mà người phát hành trái phiếu hoàn trả lãi cho người nắm giữ trái phiếu. Ở Việt Nam, lãi suất trái phiếu được xác định theo năm, tuy nhiên việc thanh toán lãi trái phiếu thông thường sẽ được thực hiện từ một đến hai lần mỗi năm.
• Lãi suất danh nghĩa: Là loại lãi suất được xác định dựa theo tỷ lệ phần trăm (%) so với mệnh giá trái phiếu. Lãi suất danh nghĩa do người phát hành công bố và thường được ghi trên trái phiếu. Lãi suất danh nghĩa là căn cứ để xác định lợi tức trái phiếu. Có rất nhiều yếu tố quyết định đến lãi suất danh nghĩa của trái phiếu, kể đến như: lãi suất tín dụng, thời hạn trái phiếu, chỉ số lạm phát… và vì vậy, lãi suất trái phiếu sẽ ảnh hưởng rất lớn đến giá phát hành trái phiếu.
• Giá phát hành trái phiếu: Là giá bán của trái phiếu tại thời điểm phát hành trái phiếu. Giá phát hành trái phiếu sẽ được xác định dựa trên phần trăm (%) của mệnh giá.  Tùy theo tình hình của người phát hành và của thị trường để xác định giá phát hành một cách phù hợp. Có thể phân biệt ba (03) trường hợp: Giá phát hành dưới mệnh giá, giá phát hành bằng mệnh giá hoặc giá phát hành trên mệnh giá.

Thị trường trái phiếu chính phủ là gì?

Thị trường trái  phiếu chính phủ là nơi phát hành, giao dịch mua bán các loại trái phiếu chính phủ giữa chính phủ và nhà đầu tư hoặc giữa các nhà đầu tư với nhau.

Chức năng & vai trò của thị trường trái phiếu chính phủ là gì?

Chức năng của thị trường trái phiếu chính phủ là gì?

Thị trường trái phiếu chính phủ là nơi huy động vốn vay cho chính phủ để bù đắp thâm hụt ngân sách nhà nước hoặc đầu tư các dự án phục vụ phát triển kinh tế xã hội với quy mô thị trường lớn. Trong bối cảnh hội nhập tài chính và tự do hóa tài chính, chính phủ cần loại bỏ dần các biện pháp huy động vốn mang tính bắt buộc hay phát hành tiền để cân đối ngân sách, thay vào đó cần chuyển dần sang các hình thức huy động vốn tuân theo quy luật thị trường. Phát hành trái phiếu chính phủ trên thị trường là một kênh huy động vốn đáp ứng được yêu cầu.

Thị trường trái phiếu chính phủ cung cấp công cụ đầu tư cho các cá nhân, tổ chức. Đây được coi là công cụ đầu tư quan trọng đối với nhà đầu tư trên thị trường vì có tính an toàn cao, góp phần giảm rủi ro cho danh mục đầu tư của nhà đầu tư.

Thị trường trái phiếu chính phủ cung cấp thêm các công cụ nợ làm phong phú hệ thống hàng hóa trên thị trường và là thị trường nợ chuẩn làm tham chiếu cho các thị trường khác. Thị trường trái phiếu chính phủ phát triển sẽ cải thiện cơ sở hạ tầng tài chính cần thiết cho sự phát triển của các bộ phận khác trong thị trường tài chính và là nóng cốt để phát triển thị trường trái phiếu.

Thị trường trái phiếu chính phủ cung cấp công cụ để chính phủ và ngân hàng trung ương thực hiện chính sách tài khóa và chính sách tiền tệ. thị trường trái phiếu chính phủ phát triển là kênh truyền dẫn chính sách tiền tệ hiệu quả thông qua nghiệp vụ thị trường mỏ. Với chính sách tài khóa, thị trường trái phiếu chính phủ phát triển tạo điều kiện cho chính phủ huy động vốn tài trợ cho thâm hụt ngân sách nhà nước, ổn định hệ thống thuế và tăng hiệu quả tổng thể của nền kinh tế. Kỷ luật thị trường trái phiếu chính phủ góp phần tăng cường kỷ luật ngân sách, tăng cường  hiệu quả của chính sách tài khóa. Nếu chính sách tài khóa kém hiệu quả, người tham gia thị trường có thể yêu cầu tăng chi phí vốn tài trợ cho chính phủ thông qua lãi trái phiếu chính phủ cao.

Các thành phần tham gia thị trường trái phiếu chính phủ

Tổ chức phát hành

Chủ thể phát hành trái phiếu chính phủ bao gồm chính quyền trung ương, các cơ quan của chính phủ và chính quyền địa phương (chính quyền các tỉnh, thành phố). Trong đó, các chủ thể phát hành trái phiếu nhiều nhất trong thị trường trái phiếu chính phủ là chính quyền trung ương và chính quyền địa phương. Việc đa dạng hóa các chủ thể phát hành trái phiếu chính phủ sẽ giúp cho khả năng huy động vốn tốt hơn, đồng thời giúp đa dạng hóa chủng loại trái phiếu chính phủ trên thị trường.

Trong hoạt động phát hành trái phiếu, chính phủ tham gia như một doanh nghiệp bình thường. Thông qua việc phát hành trái phiếu, cung cấp hàng hóa ra thị trường. Kho bạc Nhà nước phát hành các loại trái phiếu nhằm mục đích huy động vốn từ các tầng lớp dân cư để tạo ra nguồn tài chính phục vụ cho các nhu cầu chi tiêu của nhà nước. Các tổ chức tài chính nhà nước, tổ chức tài chính, tín dụng tư nhân được nhà nước chỉ định phát hành trái phiếu đầu tư nhằm mục đích huy động vốn để đầu tư theo chính sách của Chính phủ. Đồng thời, Bộ Tài chính sẽ đảm nhận việc phát hành trái phiếu ngoại tệ và chính phủ sẽ trực tiếp phát hành công trái xây dựng Tổ quốc. Ngoài ra, chính phủ cũng có thể đứng ra bảo lãnh cho các trái phiếu do doanh nghiệp phát hành nhằm mục đích huy động vốn cho các dự án đầu tư theo chỉ định của Thủ tướng Chính phủ.

Các nhà đầu tư

Các thành phần tham gia thị trường trái phiếu chính phủ

Trong thị trường trái phiếu chính phủ, có hai loại chủ thể đầu tư là các nhà đầu tư cá nhân và các tổ chức. 

Các nhà đầu tư cá nhân thông thường sẽ là những hộ gia đình, những người có khoản tiền nhàn rỗi (tiền tiết kiệm) không sử dụng đến, thay vì gửi vào ngân hàng họ đầu tư mua trái phiếu để hưởng tiền lãi và các khoản chênh lệch giá khi bán trái phiếu.

Loại chủ thể thứ hai, các nhà đầu tư có tổ chức là những tổ chức đầu tư chuyên nghiệp, kể đến như các quỹ hưu trí, quỹ đầu tư, ngân hàng, công ty bảo hiểm… Các tổ chức này có có nguồn vốn dài hạn để sử dụng cho mục đích đầu tư vào trái phiếu. Do đó, họ thường nắm giữ trái phiếu dài hạn. 

Mục đích mua trái phiếu chính phủ đối với các nhà đầu tư có tổ chức: Đối với Ngân hàng, việc mua trái phiếu trước hết là để cân đối sử dụng vốn, sau đó là vì mục tiêu thu nhập. Đối với các công ty bảo hiểm, bên cạnh một phần vốn nhất định sử dụng cho mục đích thực hiện nghĩa vụ bảo hiểm, phần vốn còn lại sẽ được sử dụng để mua trái phiếu để đầu tư.

Các tổ chức đăng ký và lưu ký chứng khoán

• Tổ chức đăng ký chứng khoán: Là tổ chức đảm nhận việc thực hiện đăng ký sở hữu chứng khoán cho khách hàng. Trong thị trường chứng khoán, việc mua đi bán lại chứng khoán diễn ra một cách thường xuyên. Chính vì vậy, đến thời điểm phát sinh các quyền đối với chứng khoán chẳng hạn như quyền mua cổ phiếu, trái phiếu; quyền tham dự đại hội cổ đông; quyền được hưởng lãi, cổ tức… thì cần phải việc đăng ký sở hữu chứng khoán để xác định người được hưởng các quyền của các chứng khoán đó là ai. Tổ chức đăng ký chứng khoán có thể là tổ chức trực tiếp phát hành chứng khoán hoặc cũng có thể là các tổ chức thực hiện đăng ký sở hữu chứng khoán do tổ chức phát hành chứng khoán ủy quyền. 
• Tổ chức lưu ký chứng khoán: Là các tổ chức cung cấp dịch vụ quản lý thông tin, lưu giữ và bảo quản an toàn về chứng khoán cho khách hàng dưới hình thức mở tài khoản lưu ký chứng khoán. Có thể nói, lưu ký chứng khoán là hình thức tập trung chứng khoán giúp đảm bảo chứng khoán của khách hàng được an toàn, không bị thất lạc, mất, hay bị giả mạo. Hơn nữa, nhiệm vụ quan trọng hơn của hình thức này là giúp đảm bảo các giao dịch chứng khoán trên thị trường tập trung không mất khả năng thanh toán. Bên cạnh đó, nhờ dịch vụ lưu ký chứng khoán, các tổ chức phát hành chứng khoán có thể phát hành chứng khoán dưới hình thức phi vật chất, điều này giúp tiết kiệm được chi phí in ấn, các nhà đầu tư cũng không phải cất giữ, bảo quản chứng khoán và việc thực hiện giao dịch chứng khoán cũng thuận lợi hơn rất nhiều.

Trái phiếu chính phủ là một bộ phận quan trọng của thị trường tài chính và là công cụ huy động vốn hữu hiệu của chính phủ để thực hiện xây dựng cơ sở hạ tầng phát triển đất nước. Thị trường trái phiếu chính phủ phát triển sẽ mang lại những lợi ích tích cực cho việc phát triển kinh tế- xã hội. Qua bài viết này, hy vọng bạn đọc đã có thêm nhiều kiến thức xoay quanh khái niệm trái phiếu chính phủ là gì. Đừng quên liên hệ với Luận Văn 2S nếu bạn cần hỗ trợ viết luận văn thuê nhé!