Trái phiếu doanh nghiệp là gì? Tìm hiểu thị trường trái phiếu doanh nghiệp

Việc phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp góp phần thúc đẩy thị trường vốn phát triển và tạo thêm một kênh huy động vốn cho nền kinh tế và doanh nghiệp. Tuy nhiên, tại Việt Nam thị trường trái phiếu doanh nghiệp chưa thực sự phát triển. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu rõ hơn về trái phiếu doanh nghiệp là gì cũng như các vấn đề liên quan đến trái phiếu doanh nghiệp và thị trường trái  phiếu doanh nghiệp.

Trái phiếu doanh nghiệp là gì?

Trái phiếu doanh nghiệp (Tiếng Anh: Corporate Bond) là hình thức huy động vốn của doanh nghiệp thông qua chứng chỉ, bút toán, ghi sổ, thể hiện sự cam kết nhất định giữa các bên về việc thực hiện hợp đồng, thanh toán lợi tức, tiền gốc cùng các nghĩa vụ khác vào những thời gian xác định cho người nắm giữ cổ phiếu.

Nói một cách đơn giản, trái phiếu doanh nghiệp là một loại bảo đảm nợ được phát hành bởi do các tập đoàn, doanh nghiệp và bán cho các nhà đầu tư. Bằng hình thức này, doanh nghiệp sẽ nhận được số vốn cần thiết và đổi lại nhà đầu tư được trả một số khoản thanh toán lãi suất với lãi suất cố định hoặc lãi suất thay đổi (đã được thiết lập trước). Khi trái phiếu hết hạn hoặc đến ngày đáo hạn khoản đầu tư ban đầu được trả lại cho nhà đầu tư.

Trái phiếu doanh nghiệp thường đáo hạn trong vòng từ 01 đến 30 năm. Những trái phiếu này thường mang lại lợi suất cao hơn trái phiếu chính phủ (Tìm hiểu thêm: Trái phiếu chính phủ là gì?) nhưng lại mang nhiều rủi ro hơn.

Trái phiếu doanh nghiệp ở Việt Năm năm 2020

Trái phiếu doanh nghiệp có những đặc điểm gì?

• Cam kết của tổ chức phát hành. Trái phiếu phản ánh quan hệ vay mượn, sử dụng vốn lẫn nhau giữa tổ chức phát hành và người mua trái phiếu trên nguyên tắc hoàn trả và không đơn thuần là hình thức vận động về tiền tệ mà là còn là mối quan hệ về xã hội như mối quan hệ về lòng tin. Các chủ thể phát hành trái phiếu cam kết trả một tỷ lệ phần trăm nhất định tính trên mệnh giá trái phiếu vào thời gian ấn định và trả lại mệnh giá trái phiếu vào ngày đáo hạn.  Nếu công ty phát hành không thực hiện nghĩa vụ chi trả khi đến hạn sẽ dẫn đến sự vỡ nợ  về mặt pháp lý.
• Bản giao kèo. Cam kết của chủ thể phát hành trái phiếu và quyền lợi của người đầu tư được thể hiện chi tiết thông qua hợp đồng gọi là bản giao kèo phát hành trái phiếu. Đây là thảo thuận pháp lý giữa tổ chức phát hành và các trái chủ, nêu lên các quyền cơ bản của trái chủ như : lãi suất coupon được hưởng, thời gian thanh toán,… Bản giao kèo có thể đặt ra các hạn chế trong hoạt động của doanh nghiệp trong tương lai để nhằm đảm bảo khả năng thanh toán của tổ chức phát hành, củng cố vị thế của chủ sở hữu trái phiếu.
• Người được ủy thác. Khi huy động vốn bằng cách phát hành trái phiếu, các công ty thường đối mặt với vấn đề trình độ của người đầu tư bởi không phải các trái chủ đều có chuyên môn để hiểu thấu đáo bản giao kèo và khó có điều kiện để giám sát việc tuân thủ các giao kèo của nhà phát hành. Do đó, cần có sự tham gia của bên thứ ba là người ủy thác đại diện cho trái chủ. Trên thực tế, doanh nghiệp phát hành trái phiếu sẽ trả một khoản phí cho người được ủy thác.

Bài viết cùng chuyên mục:

→ Mẫu luận văn thạc sĩ tài chính - Ngân hàng chuẩn nhất 2021

Phân loại trái phiếu doanh nghiệp

Trái phiếu doanh nghiệp được phân thành nhiều loại dựa trên các tiêu thức phân loại khác nhau. Các tiêu thức phân loại trái phiếu doanh nghiệp phổ biến là theo lãi suất trái phiếu, theo mức độ bảo đảm thanh toán, theo tính chất và theo hình thức của trái phiếu. 

Các loại trái phiếu doanh nghiệp là gì?

Theo lợi tức trái phiếu

Phân loại theo lợi tức (lãi suất), trái phiếu doanh nghiệp được chia thành hai loại: 

• Trái phiếu có lãi suất cố định: Lãi suất được tính theo tỷ lệ % đã ấn định trên mệnh giá cổ phiếu.
• Trái phiếu có lãi suất thả nổi: Hay trái phiếu có lãi suất biến đổi, lợi tức trả trong các kỳ khác nhau có sự thay đổi về lãi suất theo tham chiếu.
• Trái phiếu không có lãi suất: Người mua không nhận được tiền lãi nhưng được mua trái phiếu với giá thấp hơn mệnh giá và được hoàn trả số tiền bằng mệnh giá khi trái phiếu đó đáo hạn.

Theo mức độ đảm bảo thanh toán của chủ thể phát hành trái phiếu

Các loại trái phiếu doanh nghiệp dựa trên mức độ đảm bảo thanh toán của chủ thể phát hành trái phiếu bao gồm:

• Trái phiếu có đảm bảo: Là trái phiếu được doanh nghiệp phát hành đảm bảo bằng một tài sản có giá trị, ví dụ như bất động sản hay tài sản tài chính khác. Nếu chủ thể phát hành mất khả năng thanh toán thì những người có trái phiếu có quyền tịch thu và bán tài sản đó để thu hồi lại số tiền chủ thể phát hành còn nợ.
• Trái phiếu không có đảm bảo: Là trái phiếu được doanh nghiệp phát hành mà không kèm theo tài sản làm vật  đảm bảo, chỉ được đảm bảo bằng uy tín của chủ thể phát hành, thường là có công ty lớn có danh tiếng trên thị trường. Tuy nhiên, các trái phiếu này vẫn được đảm bảo bằng tài sản chung của doanh nghiệp, nếu doanh nghiệp phát hành không có khả năng trả nợ hay tuyên bố phá sản thì trái chủ của trái phiếu này sẽ được thanh toán sau trái chủ của trái phiếu có đảm bảo và trước các cổ đông của công ty.

Theo tính chất của trái phiếu

Theo tính chất của trái phiếu, trái phiếu doanh nghiệp được chia thành 05 loại:

• Trái phiếu thông thường: Là trái phiếu được hoàn trả tiền lãi và gốc theo kỳ hạn cam kết và không kèm theo các điều khoản ràng buộc.
• Trái phiếu có thể chuyển đổi: Là trái phiếu của công ty cổ phần cho phép trái chủ chuyển đổi từ trái phiếu sang cổ phiếu. Tỷ lệ chuyển đổi và thời hạn chuyển đổi được ấn định ngay khi phát hành trái phiếu và chỉ thay đổi khi công ty phát hành có sự tách hay gộp cổ phiếu.
• Trái phiếu kèm chứng quyền: Là các trái phiếu có quyền mua cổ phiếu, cho phép người mua được hưởng thêm quyền mua một cổ cổ phiếu nhất định của doanh nghiệp phát hành. Quyền mua cổ phiếu của trái chủ được ấn định khi phát hành trái phiếu.
• Trái phiếu có thể mua lại: Là trái phiếu cho phép đơn vị phát hành có quyền mua lại một phần hay toàn bộ trái phiếu trước thời điểm đáo hạn, được quy định trên trái phiếu. Thường doanh nghiệp phát hành phải trả giá cao hơn mệnh giá trái phiếu nhưng có thể chủ động thanh toán nợ vay từ trái phiếu khi có đủ khả năng hay muốn cơ cấu lại nguồn vốn. Khi lãi suất thị trường xuống thấp hơn, doanh nghiệp có thể mua lại với mức giá thấp hơn mức giá đã ấn định.
• Trái phiếu lãi suất trần, sàn: Là trái phiếu mà nhà đầu tư và chủ thể phát hành có thể thỏa thuận biên độ lãi suất dưới một mức trần hoặc trên một mức sàn nhằm hạn chế rủi ro cho cả hai bên.

Theo hình thức của trái phiếu

Dựa theo hình thức của trái phiếu, có 02 loại trái phiếu doanh nghiệp là: 

• Trái phiếu vô danh: Là trái phiếu không ghi tên người sở hữu. Khi đáo hạn, trái chủ sẽ mang giấy chứng nhận sở hữu trái phiếu đến nơi phát hành để nhận lại tiền gốc tương ứng với mệnh giá và lợi tức.
• Trái phiếu ghi danh: là trái phiếu có ghi tên và địa chỉ của người nắm giữ trái phiếu trên bề mặt trái phiếu và của tổ chức phát hành.

Thị trường trái phiếu doanh nghiệp là gì?

Thị trường trái phiếu doanh nghiệp là thị trường phát hành và giao dịch các loại trái phiếu của doanh nghiệp được quy định theo pháp luật. Gồm hai thị trường chính là:

• Thị trường sơ cấp: Là thị trường mà chủ thể phát hành trái phiếu nhận được tiền từ việc phát hành chứng khoán.
• Thị trường thứ cấp: Là thị trường diễn ra việc mua đi bán lại các chứng khoán đã được phát hành tại thị trường sơ cấp, gồm thị trường tập trung và thị trường phi tập trung.

Giá trị trái phiếu doanh nghiệp phát hành giai đoạn 2016 -2020

Chức năng của thị trường trái phiếu doanh nghiệp 

Thị trường trái phiếu có chức năng huy động vốn cho hoạt động đầu tư của doanh nghiệp, tác động quan trọng  đến sự phát triển của nền kinh tế quốc dân nhờ huy động số tiền nhàn rỗi của người dân.

Cung cấp môi trường đầu tư lành mạnh, chuyên nghiệp và phong phú cho công chúng, là một thành phần của thị trường chứng khoán. Thị trường trái phiếu doanh nghiệp làm đa dạng hóa hàng hóa cho thị trường chứng khoán, đem đến nhiều lựa chọn phù hợp với khả năng và nhu cầu của nhà đầu tư, tăng mức tiết kiệm quốc gia.

Tạo ra tính thanh khoản cho trái phiếu, giới đầu tư có thể chuyển đổi các loại trái phiếu mà họ sở hữu thành tiền hoặc các loại chứng khoán khác. Khả năng thanh toán là một trong những đặc tính hấp dẫn của trái phiếu đối với nhà đầu tư vì tính linh hoạt, an toàn của vốn đầu tư. Khi thị trường trái phiếu doanh nghiệp càng năng động và hiệu quả thì tính thanh khoản của trái phiếu càng cao.

Tạo môi trường để chính phủ thực hiện chính sách kinh tế vĩ mô. Chính phủ có thể thông qua thị trường trái phiếu để mua bán trái phiếu nhằm tăng ngân sách và quản lý lạm phát. Ngoài ra, chính phủ có thể sử dụng các chính sách, biện pháp tác động vào thị trường để định hướng đầu tư, đảm bảo sự phát triển cân đối của nền kinh tế.

Chức năng, vai trò của thị trường trái phiếu doanh nghiệp là gì?

Các chủ thể tham gia thị trường trái phiếu doanh nghiệp là gì?

• Chủ thể phát hành: Chủ thể phát hành trái phiếu là các tổ chức huy động vốn từ hoạt động bán trái phiếu cho nhà đầu tư như các doanh nghiệp, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, doanh nghiệp nhà nước… để huy động vốn cho đầu tư sản xuất, kinh doanh.
• Chủ thể đầu tư trái phiếu: Là những người mua trái phiếu doanh nghiệp do chủ thể phát hành cung cấp, gồm nhà đầu tư cá nhân (Hộ gia đình, các cá nhân,…) và nhà đầu tư có tổ chức (công ty chứng khoán, công ty bảo hiểm, ngân hàng đầu tư, ngân hàng thương mại,…).
• Các tổ chức tài chính trung gian: Hay còn gọi là các nhà tạo lập thị trường. Bao gồm tổ chức bảo lãnh phát hành và tổ chức đánh giá hệ số tín nhiệm. Trong đó, tổ chức bảo lãnh phát hành là tổ chức đứng ra giúp doanh nghiệp phát hành thực hiện các thủ tục trước và sau khi chào bán trái phiếu như tư vấn tài chính, hồ sơ,… Để phát hành trái phiếu, doanh nghiệp phát hành cần được bảo lãnh của một hoặc một số tổ chức bảo lãnh phát hành như ngân hàng đầu tư, ngân hàng thương mại,… Còn tổ chức đánh giá hệ số tín nhiệm sẽ bao gồm các pháp nhân đảm nhận chức năng đánh giá mức độ uy tín của doanh nghiệp và khả năng thanh toán nợ gốc, lãi trái phiếu của doanh nghiệp phát hành trong suốt kỳ hạn trái phiếu.
• Tổ chức kinh doanh trái phiếu: Là các công ty chứng khoán, ngân hàng thương mại, quỹ đầu tư,…hoạt động tại thị trường thứ cấp làm trung gian môi giới cho các tổ chức, cá nhân có nhu cầu mua bán trái phiếu để hưởng phí môi giới và thực hiện các giao dịch mua bán trái phiếu cho chính mình để kiếm lời.
• Cơ quan quản lý nhà nước: Bao gồm các cơ quan nhà nước chịu trách nhiệm tổ chức và giám sát sự hoạt động của thị trường trái phiếu doanh nghiệp như: Uỷ ban chứng khoán, cơ quan Thanh tra giám sát Nhà nước, Sở giao dịch chứng khoán...

Các nhân tố ảnh hưởng đến thị trường trái phiếu doanh nghiệp là gì?

Có rất nhiều yếu tố có thể ảnh hưởng đến thị trường trái phiếu doanh nghiệp, dưới đây chúng ta sẽ tìm hiểu một số các yếu tố phổ biến nhất, có ảnh hưởng nhiều nhất đến thị trường này:

Tính ổn định của nền kinh tế vĩ mô

Môi trường kinh tế vĩ mô có ảnh hưởng rất lớn đến sự hình thành và phát triển của các thể chế kinh tế thị trường nói chung và thị trường trái phiếu doanh nghiệp nói riêng. Đối với doanh nghiệp, khi hoạt động trong môi trường kinh tế vĩ mô ổn định, doanh nghiệp đó sẽ có điều kiện thuận lợi để tập trung vào việc đầu tư phát triển hoạt động sản xuất. Và do đó, nhu cầu về vốn đầu tư cho hoạt động sản xuất cũng sẽ tăng. Còn đối với nhà đầu tư, trong điều kiện môi trường kinh tế vĩ mô ổn định, thu nhập và tiết kiệm của họ cũng tăng lên, kéo theo đó là nhu cầu đầu tư tăng lên, dẫn đến lượng cầu trái phiếu doanh nghiệp cũng có cơ hội tăng lên. 

Bên cạnh những ảnh hưởng trực tiếp, tính ổn định của nền kinh tế vĩ mô cũng là một cơ sở để nhà đầu tư quyết định có nên tham gia vào thị trường tài chính hay không. Nếu như thị trường kinh tế vĩ mô ổn định, nó sẽ là điều kiện giúp củng cố lòng tin của các nhà đầu tư tích cực tham gia thị trường trái phiếu doanh nghiệp. Ngược lại, nếu nền kinh tế vĩ mô không ổn định hay có những biểu hiện sa sút thì tất yếu doanh nghiệp sẽ phải thu hẹp sản xuất, giảm đầu tư và các nhà đầu tư rút vốn khỏi thị trường dẫn đến thị trường trái phiếu doanh nghiệp bị suy giảm. 

Tính ổn định của môi trường vĩ mô có thể được xác định dựa trên các chỉ số kinh tế như: tốc độ tăng trưởng kinh tế, tỷ lệ thất nghiệp, chỉ số lạm phát…

Các nhân tố ảnh hưởng đến thị trường trái phiếu doanh nghiệp là gì?

Chính sách phát triển trái phiếu doanh nghiệp của Nhà nước

Các quan điểm và chính sách phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp của các cơ quan quản lý Nhà nước cũng là một nhân tố có sức ảnh hưởng vô cùng lớn đối với sự phát triển của thị trường trái phiếu doanh nghiệp. Trong điều kiện Nhà nước muốn tạo cơ hội, thúc đẩy sự phát triển của thị trường trái phiếu doanh nghiệp, Nhà nước sẽ ban hành nhiều cơ chế hỗ trợ thị trường, thể hiện cụ thể bằng hệ thống các văn bản pháp quy điều tiết hoạt động thị trường. 

Tính minh bạch của thị trường trái phiếu doanh nghiệp

Sự minh bạch của thị trường trái phiếu doanh nghiệp sẽ làm giảm thiểu rủi ro cho các chủ thể tham gia thị trường. Và vì thế, thị trường sẽ có điều kiện thuận lợi để phát triển. Tính minh bạch của thị trường trái phiếu doanh nghiệp được xác định dựa trên các tiêu chí:

• Thứ nhất, mức độ công bố thông tin của các doanh nghiệp phát hành trái phiếu
• Thứ hai, mức độ quản lý, giám sát của các cơ quan nhà nước đối với thị trường trái phiếu doanh nghiệp. Cùng với đó là các biện pháp quy định về công bố thông tin trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp.
• Thứ ba, sự phát triển của các hệ thống chỉ số giám sát thị trường (chỉ số trái phiếu index, đường cong lãi suất chuẩn…)
• Thứ tư, sự phát triển hệ thống định mức tín nhiệm trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp.

Sự phát triển của hệ thống các nhà đầu tư có tổ chức

Các giao dịch trái phiếu doanh nghiệp trên thị trường chủ yếu được thực hiện với khối lượng lớn, các bên tham gia chủ yếu là các tổ chức có năng lực tài chính cao. Các nhà đầu tư cá nhân mua trái phiếu doanh nghiệp chủ yếu thông qua phương thức phát hành trái phiếu doanh nghiệp rộng rãi ra công chúng và các nhà đầu tư này thường có xu hướng giữ trái phiếu doanh nghiệp đến khi đáo hạn như một hình thức tiết kiệm. Trong khi đó, các nhà đầu tư tổ chức có thể mua trái phiếu doanh nghiệp qua nhiều kênh trên thị trường sơ cấp, sau đó trái phiếu doanh nghiệp được tiếp tục giao dịch trên thị trường thứ cấp khi nhà đầu tư muốn thu lợi nhuận trước khi trái phiếu doanh nghiệp đáo hạn.

Tính thanh khoản trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp thứ cấp

Tính thanh khoản trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp thứ cấp cho phép các nhà đầu tư chuyển trái phiếu doanh nghiệp thành tiền mặt nhanh chóng khi cần thiết. Điều này giúp cho nhà đầu tư thu hồi vốn hoặc bảo hiểm rủi ro cho hoạt động đầu tư của mình một cách nhanh chóng. Thị trường trái phiếu doanh nghiệp thứ cấp phát triển sẽ hỗ trợ thị trường trái phiếu doanh nghiệp sơ cấp phát triển thuận lợi. Ngược lại, thị trường trái phiếu sơ cấp phát triển sẽ tạo ra nhiều hàng hóa với khối lượng và chủng loại đa dạng, từ đó giúp thị trường thứ cấp phát triển.

Tính thanh khoản trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp thứ cấp thể hiện qua khối lượng giao dịch mua bán trái phiếu doanh nghiệp trên thị trường. Một số nhân tố quyết định đến tính thanh khoản bao gồm: Sự phát triển của các sản phẩm tài chính phái sinh liên quan đến trái phiếu doanh nghiệp, sự đa dạng của chủng loại trái phiếu và sự phát triển của hệ thống các nhà tạo thị trường.

Chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu về trái phiếu doanh nghiệp là gì, thị trường trái phiếu của doanh nghiệp là gì và các vấn đề xoay quanh hai khái niệm này. Hy vọng những kiến thức từ bài viết đã mang đến cho bạn đọc nguồn tham khảo hữu ích nhất.