Quy luật giá trị là gì? Nội dung, vai trò của quy luật giá trị

Quy luật giá trị được xem là quy luật quy luật kinh tế cơ bản của sản xuất và trao đổi hàng hóa. Có thể nói rằng ở đâu có sự xuất hiện của sản xuất và trao đổi hàng hóa thì ở đó có sự tồn tại và phát huy tác dụng của quy luật giá trị. Để hiểu rõ hơn bản chất quy luật giá trị là gì? Nội dung quy luật giá trị là gì? Tại sao nói quy luật giá trị là quy luật kinh tế cơ bản của sản xuất và trao đổi hàng hóa? Chúng ta hãy cùng theo dõi bài viết dưới đây để làm sáng tỏ nội dung này nhé! 

Quy luật giá trị là gì?

Khái niệm giá trị hàng hóa

Giá trị hàng hóa là lao động xã hội kết tinh trong hàng hóa hay chi phí lao động xã hội cần thiết để sản xuất hàng hóa.

C.Mác là người đã kế thừa và phát triển những tư tưởng kinh tế của những người đi trước và đưa ra các quan điểm được nhiều nhà kinh tế học khác trên thế giới lấy đó làm chuẩn mực cho lý luận của họ. Từ việc tìm ra lao động cụ thể và lao động trừu tượng, C.Mác đã đưa ra quan điểm đúng về giá trị. Như vậy, chất của giá trị là lao động trừu tượng của người sản xuất được kết tinh trong hàng hóa, mỗi lao động cụ thể có mục đích riêng, đối tượng riêng, phương pháp riêng, phương tiện riêng và mục đích riêng. Mỗi lao động tạo ra một loại giá trị sử dụng nhất định. Lao động giản đơn nêu lên cách tiến hành như thế nào còn lao động trừu tượng là lao động hao phí đồng chất của con người, nêu lên mức hao phí để sản xuất lao động là bao nhiêu. Việc phát hiện ra tính hai mặt của lao động sản xuất hàng hóa có ý nghĩa to lớn, quan trọng về mặt lý luận, đem đến cho lý thuyết lao động sản xuất một cơ sở khoa học thực sự. Nó giúp ta giải thích được hiện tượng phức tạp diễn ra trong thực tế như sự vận động trái ngược: Khối lượng của cải vật chất ngày càng tăng lên đi liền với khối lượng giá trị của nó giảm xuống hay không thay đổi. Lượng giá trị của hàng hóa được đo bằng thời gian lao động xã hội cần thiết để tạo ra hàng hóa đó. C.Mác đã tìm ra công thức cấu thành giá trị của hàng (giá trị hàng hóa= giá trị cũ + giá trị mới). Lượng của giá trị hàng hóa phụ thuộc vào các nhân tố như: năng suất lao động, lao động giản đơn hay lao động phức tạp, trong đó năng suất lao động càng cao thì thời gian cần để tạo ra hàng hóa càng giảm và lượng giá trị của một đơn vị sản phẩm càng ít. Vì vậy, trong cùng một thời gian, lao động phức tạp sẽ tạo ra được nhiều giá trị hơn so với lao động giản đơn.

Khái niệm giá trị hàng hóa

Khái niệm quy luật giá trị hàng hóa

Quy luật giá trị là quy luật kinh tế quan trọng trong sản xuất và trao đổi hàng hóa. Ở đâu có sản xuất và trao đổi hàng hóa thì ở đó có sự xuất hiện và hoạt động của quy luật giá trị. Mọi hoạt động của các chủ thể kinh tế trong sản xuất và lưu thông hàng hóa cũng chịu tác động và chi phối của quy luật này.

Theo quy luật giá trị, sản xuất và trao đổi hàng hóa phải dựa trên cơ sở của hao phí lao động xã hội cần thiết. Trong nền sản xuất hàng hóa, mỗi người sản xuất sẽ có hao phí lao động cá biệt nhưng giá trị của hàng hóa được quyết định bởi lao động hao phí xã hội cần thiết. Vì vậy, nếu người sản xuất muốn bán được sản phẩm thì phải điều chỉnh cho hao phí lao động của mình phù hợp với mức hao phí chung của xã hội.

Nội dung của quy luật giá trị là gì?

Quy luật giá trị yêu cầu việc sản xuất và trao đổi hàng hóa phải dựa trên cơ sở hao phí lao động xã hội cần thiết. Nội dung này được hiểu theo hai phạm vi: sản xuất và trao đổi hàng hóa.

Trước hết, chúng ta thấy rằng trong phạm vi sản xuất hàng hóa, ngươi sản xuất hàng hóa có khả năng tự quyết định hao phí lao động cá biệt riêng của mình. Tuy nhiên, để bán được hàng hóa, bù đắp các khoản chi phí và tạo ra lợi nhuận thì lại phải căn cứ vào hao phí lao động xã hội. Người sản xuất hàng hóa phải tự điều chỉnh chi phí lao động cá biệt để phù hợp  với hao phí lao động xã hội của hàng hóa đó. Muốn vậy, họ phải tìm cách hạ thấp giá trị cá biệt ngang bằng hoặc nhỏ hơn lượng giá trị xã hội.

Ta xét ví dụ: 

Để sản xuất ra một cái áo, người sản xuất A phải tốn chi phí lao động cá biệt là 5$/ sản phẩm. Tuy nhiên, hao phí lao động xã hội tức là mức hao phí lao động trung bình mà xã hội chấp nhận chỉ là 4$/ sản phẩm. Như vậy, nếu bán ra thị trường theo mức hao phí lao động cá biệt là 5$ thì người sản xuất A không bán được hàng, quy mô sản xuất bị thu hẹp.

Nội dung của quy luật giá trị là gì?

Tiếp theo là trong trao đổi, lưu thông hàng hóa: Nội dung quy luật giá trị yêu cầu phải tiến hành theo quy tắc ngang giá, tức là: Hai hàng hóa trao đổi được với nhau phải cùng kết tinh một lượng lao động xã hội như nhau. Tuy nhiên, trong quá trình mua bán cái mà người ta quan tâm cuối cùng lại là giá cả hàng hóa chứ không phải giá trị hàng hóa. Giá cả hàng hóa là biểu hiện bề ngoài của giá trị, hay nói cách khác giá cả là biểu hiện bằng tiền của giá trị hàng hóa. Thông thường, giá trị càng lớn thì giá cả càng cao và ngược lại. Tuy nhiên, trên thực tế, giá trị hàng hóa và giá cả không nhất thiết phải bằng nhau. Mức giá cả hàng hóa còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác, chẳng hạn như quan hệ cung cầu, cạnh tranh, sức mua của đồng tiền… Giá cả chỉ bằng giá trị khi và chỉ khi thị trường cân bằng (tức là khi cung bằng cầu).

Ta xét ví dụ:

Một cái áo có giá trị xã hội là 4$, trong trường hợp thị trường cân bằng, cung bằng cầu thì trong trường hợp này nhà sản xuất sẽ bán cái áo theo đúng giá trị của nó, tức là lúc đó giá cả của cái áo bằng giá trị cái áo và bằng 4$. Trong trường hợp cung lớn hơn cầu, tức là sản xuất dư thừa, buộc nhà sản xuất phải giảm giá cả cái áo xuống còn 3$, khi đó giá cả hàng hóa sẽ nhỏ hơn giá trị. Ngược lại, trong trường hợp cung nhỏ hơn cầu, tức là hàng hóa khan hiếm thì giá cả sẽ cao hơn giá trị.

Như vậy, với cơ chế hoạt động và tác động của quy luật giá trị thì giá cả thị trường xoay quanh giá trị dưới tác động của quan hệ cung cầu.

Nội dung quy luật giá trị là gì?

Cơ chế hoạt động của quy luật giá trị

Quy luật giá trị vận động thông qua sự vận động của giá cả hàng hóa. Giá trị là cơ sở của giá cả, do đó giá cả phải phụ thuộc vào giá trị. Nếu sản xuất một hàng hóa ra mất nhiều thời gian lao động xã hội cần thiết thì giá trị và giá cả của nó cũng sẽ cao và ngược lại.

Hàng hóa trên thị trường sẽ chịu tác động của các quy luật kinh tế khác như quy luật cạnh tranh, quy luật cung cầu,… những tác động đó khiến giá cả tăng giảm nhưng vẫn xoay quanh trục giá trị của nó. Sự lên xuống quanh trục giá trị là cơ chế hoạt động của quy luật giá trị.

Sự vận động của quy luật giá trị trong tự do cạnh tranh

Trong tự do cạnh tranh, các doanh nghiệp tự do sản xuất nên để bán được hàng trên thị trường, các doanh nghiệp cần điều chỉnh cho hao phí cá biệt của doanh nghiệp nhỏ hơn hao phí của xã hội thì doanh nghiệp mới có lợi nhuận. Các doanh nghiệp cần cải tiến để cho hao phí của mình nhỏ hơn hao phí của xã hội. Các doanh nghiệp cạnh tranh với nhau trong nội bộ ngành và có sự cạnh tranh giữa các ngành với nhau để thu được lợi nhuận cho đến khi hình thành tỷ suất lợi nhuận bình quân của xã hội thì lúc này giá trị hàng hóa chuyển thành giá cả sản xuất và giá cả hàng hóa sẽ xoay quanh giá cả sản xuất. Xét về mặt lượng, mỗi ngành sẽ có giá cả sản xuất và giá trị hàng hóa khác nhau nhưng trong toàn xã hội thì tổng giá cả sản xuất bằng với tổng giá trị. Trong quan hệ này, giá trị vẫn được xem là cơ sở, là nội dung bên trong giá cả sản xuất. Giá cả sản xuất là cơ sở của giá cả thị trường và giá cả thị trường sẽ xoay quanh giá cả sản xuất.

Sự vận động của quy luật giá trị trong cơ chế độc quyền

Các tổ chức chiếm được vị trí độc quyền sẽ có quyền áp đặt giá cả cả, giá cả độc quyền thấp khi mua và giá cả độc quyền cao khi bán. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là quy luật giá trị thặng dư không còn hoạt động. Về thực chất, giá cả độc quyền vẫn không tách rời và không phủ định cơ sở của nó là D. Các tổ chức độc quyền thị hành chính sách giá cả độc quyền thực ra họ đã chiếm đoạt một phần giá trị thặng dư của người khác và từ đó thu được lợi nhuận độc quyền cao. Nguồn gốc lợi nhuận độc quyền cao là lao động không công của công nhân ở các xí nghiệp độc quyền,… Dù trong môi trường kinh tế nào thì quy luật giá trị luôn phát huy tác dụng của mình.

Cơ chế hoạt động của quy luật giá trị

Xem thêm: 

→ Nền kinh tế thị trường là gì? Cơ sở lý luận về nền kinh tế thị trường

Vai trò của quy luật giá trị trong nền kinh tế là gì?

Quy luật giá trị có ba vai trò hay ba tác dụng, cụ thể như sau:

Điều tiết sản xuất & lưu thông hàng hóa

Với trường hợp điều tiết sản xuất, ta có thể hình dung một cách đơn giản như sau: Khi giá cả thị trường biến động, người sản xuất biết được tình hình cung - cầu của từng loại hàng hóa, biết được hàng hóa nào đang có lợi nhuận cao, hàng hóa nào đang thua lỗ. 

• Nếu cung bằng cầu, hàng hóa có giá trị bằng với giá trị thì người sản xuất có thể tiếp tục hoạt động sản xuất vì phù hợp với yêu cầu của xã hội.
• Nếu cung bé hơn cầu, hàng hóa đang ở trạng thái khan hiếm, giá cả cao hơn giá trị. Lúc đó, người sản xuất có nhiều lợi nhuận nên mở rộng quy mô sản xuất và cung ứng nhiều sản phẩm ra thị trường hơn nữa.
• Nếu cung lớn hơn cầu, tình trạng dư thừa hàng hóa sẽ xảy ra dẫn đến việc hàng hóa tồn ứ buộc người sản xuất phải giảm giá. Khi ấy giá cả thấp hơn giá trị, người sản xuất sẽ có ít lợi nhuận hoặc không có lợi nhuận. Vì thế họ cần phải thu hẹp quy mô sản xuất hoặc chuyển đổi mô hình sản xuất.

Ví dụ: 

Tại Việt Nam hiện nay, tình hình dịch bệnh Covid vẫn đang tiếp tục diễn biến phức tạp, các lĩnh vực như du lịch, hàng không, nhà hàng khách sạn chịu ảnh hưởng rất nặng nề buộc các chủ đầu tư phải hạ giá thành sản phẩm/ dịch vụ hoặc đóng cửa, chuyển đổi sang mô hình kinh doanh khác để đảm bảo hiệu quả hơn.

Một ví dụ khác, cũng trong bối cảnh dịch bệnh Covid, do tình trạng khan hiếm khẩu trang y tế nên giá cả khẩu trang tăng lên nhanh chóng. Điều này đã hấp dẫn nhiều nhà máy may chuyển đổi phương thức sản xuất từ sản xuất quần áo sang sản xuất khẩu trang y tế. Việt Nam không những đáp ứng nhu cầu khẩu trang trong nước mà còn xuất khẩu ra nhiều nước khác trên thế giới.

Nói tóm lại, điều tiết sản xuất tức là người sản xuất sản xuất ra các gì, sản xuất bằng công nghệ gì, sản xuất cho ai và mục đích cuối cùng của họ là thu về nhiều lợi nhuận nhất. Dựa vào biến động của giá cả thị trường do tác động của cung cầu người ta biết hàng nào đang thiếu hay đang thừa từ đó người sản xuất sẽ mở rộng sản xuất thu nhiều lãi và đóng cửa những mặt hàng ế thừa giá thấp.

Vai trò của quy luật giá trị là gì?

Chúng ta sang khía cạnh thứ hai, đối với điều tiết lưu thông: Khi giá cả thị trường biến động, quy luật giá trị tác động đưa hàng hóa từ nơi có giá cả thấp sang nơi có giá cả cao, từ nơi có cung lớn hơn cầu đến nơi cung nhỏ hơn cầu. Quy luật giúp cho phân phối nguồn hàng một cách hợp lý giữa các vùng, các khu vực với nhau.

Ví dụ: Tại Hải Dương vào dịp hè lượng vải thiều rất dồi dào nhưng nếu chỉ bán ở địa phương thì sẽ không thu được lợi nhuận cao vì giá thấp do cung lớn hơn cầu. Do đó, tiểu thương và người nông dân có xu hướng vận chuyển vải thiều đến các tỉnh thành khác, các quốc gia khác có cung vải thiều nhỏ hơn cầu để bán được giá cao hơn, thu về lợi nhuận lớn hơn.

Rõ ràng, với mục đích lợi nhuận, người tham gia giao thông hàng hóa luôn vận chuyển hàng hóa từ nơi có giá cả thấp (cung > cầu) đến nơi có giá cả cao (cung < cầu). Như vậy, quy luật giá trị góp phần làm cho cung cầu hàng hóa giữa các vùng, các khu vực trở nên cân bằng, phân phối lại hàng hóa và thu nhập giữa các vùng miền, điều chỉnh sức mua của thị trường.

Kích thích cải tiến kỹ thuật, hợp lý hóa sản xuất tăng năng suất lao động, thúc đẩy lực lượng sản xuất xã hội phát triển nhanh

Trong nền sản xuất hàng hóa, mỗi người sản xuất hàng hóa được xem là một chủ thể kinh tế độc lập, có thể tự quyết định hoạt động sản xuất và kinh doanh của mình. Trong điều kiện sản xuất khác nhau, mỗi người sản xuất hàng hóa có hao phí lao động cá biệt riêng, nhưng khi đưa ra thị trường hàng hóa lại căn cứ vào hao phí lao động xã hội. Người sản xuất có hao phí lao động cá biệt lớn hơn hao phí lao động xã hội sẽ gặp nhiều bất lợi thâm chí là thua lỗ trong kinh doanh. Ngược lại, người sản xuất có hao phí lao động cá biệt thấp hơn hao phí lao động xã hội sẽ thu về mức lợi nhuận cao hơn. Vì thế, với mục đích đứng vững được trong thị trường cạnh tranh và nâng cao lợi nhuận, người sản xuất cần tìm cách hạ thấp hao phí lao động cá biệt so với hao phí lao động xã hội bằng cách cải tiến kỹ thuật sản xuất, nâng cao trình độ tay nghề, đổi mới phương thức quản lý, sử dụng thành tựu mới trong khoa học kỹ thuật vào sản xuất… để cải tiến công tác tổ chức sản xuất và thực hành tiết kiệm để làm giá trị cá biệt thấp nhất so với giá trị hàng hóa. Không những thế, họ còn cần cải tiến chất lượng mẫu mã hàng hóa cho phù hợp với nhu cầu thị hiếu của người tiêu dùng và cải tiến lưu thông để tiết kiệm chi phí lưu thông và tiêu thụ sản phẩm nhanh. Điều này cũng thúc đẩy cạnh tranh và khiến lực lượng sản xuất được thúc đẩy phát triển mạnh mẽ.

Ví dụ: Trong lĩnh vực kinh doanh điện thoại di động, để hạ thấp hao phí lao động cá biệt, các hãng điện thoại không ngừng đổi mới công nghệ, cải tiến kỹ thuật, đổi mới phương thức quản lý… Điều này đã làm cho lực lượng sản xuất phát triển, giá thành sản phẩm điện thoại ngày càng rẻ hơn, chất lượng, tính năng vượt trội hơn. Hơn nữa, ngoài việc đổi mới kỹ thuật, công nghệ sản xuất, dịch vụ chăm sóc, hậu mãi khách hàng cũng ngày càng tốt hơn.

Vai trò của quy luật giá trị là gì?

Lựa chọn tự nhiên và phân hóa người sản xuất hàng hóa thành kẻ giàu người nghèo

Trong sản xuất hàng hóa, những người có điều kiện sản xuất thuận lợi, có trình độ cao và nguồn vốn lớn sẽ có lượng lao động hao phí cá biệt kết tinh trong hàng hóa thấp hơn so với lượng lao động cần thiết của xã hội. Điều này khiến họ trở nên giàu có hơn. Ngược lại, những người không có các điều kiện trên hoặc gặp rủi ro dẫn đến phá sản. Tác động này đào thải cái yếu kém và kích thích các nhân tố tích cực để phân hóa sản xuất thành người giàu và nghèo, tạo điều kiện cho sự ra đời và phát triển nền sản xuất lớn, hiện đại hơn.

Ngoài ra, trong nền kinh tế thị trường thuần túy, chạy theo lợi ích cá nhân nạn đầu cơ, buôn lậu, mua bán bằng giả, khủng hoảng kinh tế là những nhân tố tác động làm gia tăng phân hóa giàu nghèo cùng những tiêu cực về kinh tế xã hội. Bởi vậy trong nền kinh tế thị trường, sự điều tiết của nhà nước sẽ làm hạn chế sự phân hóa này.

Chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu về quy luật giá trị là gì, nội dung và ý nghĩa của quy luật giá trị trong sản xuất và lưu thông háng hóa nói riêng và trong nền kinh tế thị trường nói chung. Luận Văn 2S hy vọng những thông tin này đã mang đến cho các bạn nguồn tham khảo hữu ích phục vụ quá trình học tập và nghiên cứu của mình.